Στοιχεία Οικολογίας

Είδη Χλωρίδας και Πανίδας

 H  Δ.Ε.Υ.Α.Β.Α καταβάλλει καθημερινά συνεχείς και συστηματικές προσπάθειες για τη βέλτιστη λειτουργία του δικτύου αποχέτευσης και της επεξεργασίας των λυμάτων στην ΕΕΛ Γερανίου.  Ένας από τους πρωταρχικούς στόχους αυτού του εγχειρήματος είναι και η προστασία της χλωρίδας και πανίδας της ευρύτερης περιοχής και γενικότερα η προστασία του περιβάλλοντος διαμέσου και της απορρύπανσης του συνόλου του κόλπου των Χανίων, περιοχής που είναι σήμερα χαρακτηρισμένη ως Βόρειος Άξονας. 

Παρακάτω παρουσιάζονται μερικά από τα πιο σημαντικά είδη Χλωρίδας και πανίδας τα οποία ενδημούν στην ευρύτερη περιοχή.

Caretta caretta 

H καρέτα προστατεύεται σύμφωνα με τη διεθνή, κοινοτική και εθνική νομοθεσία. Συγκεκριμένα, περιλαμβάνεται στη Σύμβαση CITES, τη Σύμβαση της Βόννης, τα Πρωτόκολλα της Διεθνούς Σύμβασης της Βαρκελώνης και τη Σύμβαση της Βέρνης. Περιλαμβάνεται επίσης ως είδος προτεραιότητας στο παράρτημα ΙΙ της Οδηγίας των Οικοτόπων (92/43/ΕΟΚ). Στην εθνική νομοθεσία προστατεύεται από το Π.Δ. 617/80, το οποίο απαγορεύει την αλιεία, τη συλλογή νεοσσών και την καταστροφή των αβγών, και το Π.Δ. 67/81, που απαγορεύει τη σύλληψη, το εμπόριο, την κακοποίηση, τη θανάτωση και την κατοχή. Είναι μεταναστευτικό είδος και διέρχεται από δύο οικολογικές φάσεις, την "ωκεάνια", κατά την οποία ζει στην ανοιχτή θάλασσα και τρέφεται με πελαγικούς οργανισμούς, και τη "νηριτική", κατά την οποία συχνάζει σε παράκτια νερά και τρέφεται με βενθικούς οργανισμούς.

Σήμερα οι κυριότερες απειλές για το είδος στην Ελλάδα είναι:

1. Η υποβάθμιση των περιοχών φωλεοποίησης και του πλησίον θαλάσσιου χώρου, λόγω παράκτιων κατασκευών (κτίσματα, μαρίνες) και οχλήσεων από τουριστικές δραστηριότητες (φώτα, οχήματα, ομπρέλες, ταχύπλοα κ.ά.).
2. Επιπτώσεις από αλιευτικές δραστηριότητες. Το 80% των ατόμων που εισήχθησαν για περίθαλψη στο Κέντρο Διάσωσης Θαλάσσιων Χελωνών στη Γλυφάδα έφερε τραύματα που οφείλονταν σε αλιευτικά εργαλεία, καθώς και σε σκόπιμη κακοποίηση (Panagopoulos et al. 2003).
3. Θήρευση (κυρίως αβγών).

Τα Μέτρα διατήρησης που απαιτούνται είναι :

(1) Να προστατευτούν νομικά οι περιοχές ωοτοκίας

(2) να μειωθεί η θνησιμότητα (τυχαία και εσκεμμένη) μετά από εμπλοκή σε αλιευτικά εργαλεία.

Elaphe situla

Το σπιτόφιδο είναι μη δηλητηριώδες φίδι της οικογένειας των Καινοφιίδων (colubridae). Είναι ενδημικό της Ευρώπης, της Μικράς Ασίας και της Κριμαίας. είναι ένα είδος αυστηρά προστατευόμενο σύμφωνα με την Οδηγία 92/43/ΕΕ  Παραρτήματα II και IV), που περιλαμβάνεται στο Προεδρικό Διάταγμα 67 «Περί προστασίας της αυτοφυούς Χλωρίδος και Άγριας Πανίδος και καθορισμού διαδικασίας συντονισμού και  Ελέγχου της Ερεύνης επ΄ αυτών», καθώς και στο Παράρτημα II της Σύμβασης της Βέρνης.  Οι κύριες απειλές του είδους είναι οι αυτοκινητόδρομοι, οι πυρκαγιές και η  απώλεια/καταστροφή των ενδιαιτημάτων του. Η Κατάσταση διατήρησης του κατά τη Διεθνή Ένωση Προστασίας της Φύσης (IUCN), είναι Ελαχίστης Ανησυχίας (LC).

Mauremys caspica rivulata (Γραμμωτή Νεροχελώνα)

Άλλες ονομασίες:
Ποταμοχελώνα, Γραμμωτόλαιμη Νεροχελώνα, Μαυροχελώνα.

H Γραμμωτή Νεροχελώνα προστατεύεται σύμφωνα με τη διεθνή, κοινοτική και εθνική νομοθεσία. Συγκεκριμένα, προστατεύεται από τη Σύμβαση της Βέρνης  (Παραρτήματα II & III), "Για τη διατήρηση της άγριας ζωής και του φυσικού περιβάλλοντος της Ευρώπης", την Κοινοτική Οδηγία 92/43/ΕΟΚ (Παραρτήματα II και IV)του Συμβουλίου της 21ης Μαΐου 1992,

για τη διατήρηση των φυσικών οικοτόπων καθώς και της άγριας πανίδας και χλωρίδας" και το Προεδρικό Διάταγμα υπ'αριθμόν 67, ΦΕΚ 23/Α/30-1-81, "Περί προστασίας της αυτοφυούς χλωρίδας και άγριας πανίδας και καθορισμού διαδικασίας συντονισμού και ελέγχου της έρευνας επ'αυτών". Επίσης, από τη Σύμβαση CITES, "Για το Διεθνές Εμπόριο των Απειλούμενων με Εξαφάνιση ειδών της άγριας πανίδας και χλωρίδας". Πρόκειται για μονοτυπικό είδος. Σχετικά  πρόσφατα διαχωρισμένο από το είδος Mauremys caspica. Μήκος χελύου (καβουκιού) μέχρι και 30cm, σπάνια περισσότερο. Τα θηλυκά έχουν μεγαλύτερο μέγεθος  από τα αρσενικά. Συναντάται σε ποικίλης μορφής υγροτόπους έως και τα 800m υψόμετρο. Δειλή χελώνα, φαίνεται να είναι λιγότερο ντροπαλή όμως από την Στικτή Νεροχελώνα (Emys orbicularis). Τρέφεται κυρίως με ασπόνδυλα αλλά και με ψάρια, αμβίφια, μικρά φίδια, πτώματα και φυτά. Τα θηλυκά γεννούν 4-6 αυγά σε τρύπες που σκάβουν σε μαλακό χώμα. Τα νεογνά έχουν μήκος χελύου 3-3.5cm και φέρουν 3 τρόπιδες κατά μήκος του. Τα θηλυκά ωριμάζουν σεξουαλικά μετά και το 10ο έτος της ηλικίας τους.

Οι κύριες απειλές του είδους είναι οι αυτοκινητόδρομοι, οι πυρκαγιές, η συλλογή/αιχμαλωσία, οι καλλιέργειες, η οικιστική ανάπτυξη και η απώλεια/καταστροφή του ενδιαιτήματός του. Η Κατάσταση διατήρησης της κατά τη Διεθνή Ένωση Προστασίας της Φύσης (IUCN), είναι Ελαχίστης Ανησυχίας (LC).

Rhinolophus hipposideros (Μικρορινόλοφος)

Σύμφωνα με την Διεθνή Ένωση για την Προστασία της Φύσης (IUCN), το R. hipposideros είναι είδος μειωμένου ενδιαφέροντος, καθώς, παρά τις απειλές που δέχεται, είναι αρκετά διαδεδομένο και κοινό στην Ευρώπη και την δυτική Ασία (Jacobs et al., 2008). Εντούτοις, αναφέρεται στο Παράρτημα II της κοινοτικής Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ και συνεπώς για την προστασία του απαιτείται ο σχεδιασμός Ειδικών Ζωνών Διατήρησης. Εξάλλου, καθώς αναφέρεται στο Παράρτημα IV της οδηγίας αυτής, είναι αναγκαία η αυστηρή προστασία του και εκτός των περιοχών αυτών. Επίσης, το R. hipposideros είναι αυστηρώς προστατευόμενο (Παράρτημα ΙΙ) σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Συμφωνία για την Προστασία της Άγριας Ζωής και των Φυσικών Οικοτόπων. Η μικρορινόλοφος νυχτερίδα (επιστ. hipposideros Rhinolophus) είναι μια από τις μικρότερες νυχτερίδες στον κόσμο, με βάρος μόνο 5-9 γραμμάρια, με άνοιγμα φτερών 192-254 mm και μήκος σώματος 35-45 mm. Το είδος παίρνει το όνομά του από τη χαρακτηριστική πεταλοειδή μύτη του. Η μικρορινόλοφος έχει εντοπιστεί και στην Κρήτη, ζώντας σε ορισμένες από τις χιλιάδες σπηλιές στο νησί που βρίσκονται κοντά σε μικρά δάση με πουρνάρια ή και φρύγανα.  Έχει ισχυρά πόδια που χρησιμοποιεί για να κρατιέται στους βράχους και στα κλαδιά, ενώ μπορεί να δει καλά, παρά τα μικρά της μάτια. Όπως και οι περισσότερες νυχτερίδες, η μικρορινόλοφος ζει σε αποικίες και κυνηγάει τη λεία της με ηχοεντοπισμό, εκπέμποντας δηλαδή υπερήχους από το στόμα της. Οι μικρορινόλοφες νυχτερίδες δεν απομακρύνονται πολύ από το σημείο που φωλιάζουν, με τη μέση απόσταση μεταξύ της θερινής και της χειμερινής φωλιάς τους να βρίσκεται στα 5-10 χιλιόμετρα, αν και η μεγαλύτερη απόσταση που έχει καταγραφεί είναι 153 χιλιόμετρα.

Woodwardia radicans  

Πρόκειται για είδος φτέρης της οικογένειας Blechnaceae. Συγκεκριμένα, προστατεύεται από τη Σύμβαση της Βέρνης  (Παραρτήματα II & III), "Για τη διατήρηση της άγριας ζωής και του φυσικού περιβάλλοντος της Ευρώπης", την Κοινοτική Οδηγία 92/43/ΕΟΚ του Συμβουλίου της 21ης Μαΐου 1992, Για τη διατήρηση των φυσικών οικοτόπων καθώς και της άγριας πανίδας και χλωρίδας" και το Προεδρικό Διάταγμα υπ'αριθμόν 67, ΦΕΚ 23/Α/30-1-81, "Περί προστασίας της αυτοφυούς χλωρίδας και άγριας πανίδας και καθορισμού διαδικασίας συντονισμού και ελέγχου της έρευνας επ'αυτών". Απαντάται κυρίως στην Ευρώπη και στο Δυτικό τμήμα της Κρήτης. Ως οικότοπος αναπτύσσεται σε υγρά, ανοιχτά, φυλλοβόλα δάση, µακί, όχθες, κοντά σε καταρράκτες, κυρίως σε µη ασβεστούχα εδάφη (υψόμετρο 200-500 m). Ως φυτό, είναι πολυετές πτεριδόφυτο, µε µεγάλα φύλλα, τοξοειδή, έµµισχα. Το ύψος του φτάνει από 1,8 έως 2 μέτρα. Το έλασµα του συνήθως έχει  µήκος 1-3 φορές µεγαλύτερο του µήκους των µίσχων, η υφή του είναι δερµατώδης, και το σχήμα του είναι δελτοειδές ή ωοειδές-λογχοειδές  έλλοβο. Οι Λοβοί του φτάνουν µέχρι τα 30 cm και είναι βαθειά πτεροσχιδείς. Οι σπορραγγειοφόροι σωροί του είναι  κυλινδρικοί, αλυσιδωτά τεταγµένοι σε δύο σειρές εκατέρωθεν του µέσου νεύρου των φυλλαρίων. Τα σπόρια του έχουν σχήμα ωοειδές και χρώμα  κιτρινωπό. Η περίοδος ανθοφορίας του διαρκεί από το Φεβρουάριο έως τον Σεπτέµβριο.  

Στην περιοχή μπορούν να εξαχθούν κάποια σημαντικά συμπεράσματα παίρνοντας υπόψη και τη βιβλιογραφία. Λόγω του υγροτοπικού χαρακτήρα της περιοχής εντοπίζονται λίγα φυτικά είδη, από τα οποία κανένα είδος του Παραρτήματος ΙΙ της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ δεν βρίσκεται ωστόσο καταγεγραμμένο σήμερα. Από τα είδη χλωρίδας που εντοπίστηκαν στην ύπαιθρο, καταγράφηκε επιπλέον το είδος Platanus orientalis που θεωρείται ως «σημαντικό» (Ντάφης κ.ά. 2001). Tο πλατάνι (Platanus orientalis) είναι είδος των καταλόγων του Π.Δ. 67 1981, και ο πληθυσμός του είδους στην περιοχή είναι αρκετά μικρός, αλλά ικανοποιητικός για τη διατήρηση του πληθυσμού του. Πρέπει να σημειωθεί ότι κατά θέσεις στην περιοχή έχουν φυτευτεί και ξενικά είδη, όπως αραουκάριες, ευκάλυπτοι και χαμαίρωπες.

Συμφώνα με τα στοιχεία που περιλαμβάνονται στο Τυποποιημένο Δελτίο Δεδομένων της περιοχής του Δικτύου Natura 2000  GR4340006  η περιοχή μελέτης χαρακτηρίζεται από την παρουσία των σημαντικών ειδών Bufo viridis, Christella dentata, Martes foina bunites, Meles meles arcalus, Mustela nivalis galinthias, Pipistrellus pipistrellus, Natrix tessellata, Chalcides ocellatus, Serapias lingua,  Tarentola mauritanica .

Επίσης στον πίνακα 4 αναφέρονται τα είδη που καταγράφηκαν μετά από έρευνα στην περιοχή :

Πίνακας 4: Είδη που καταγράφονται στην  ΕΖΔ GR4340006

Τα τελευταία χρόνια βέβαια οι ανθρώπινες επεμβάσεις έχουν δημιουργήσει προβλήματα στην περιοχή (ψεκασμοί σε αγροτικές εκτάσεις, έντονη βόσκηση, έργα για οδικά δίκτυα, αύξηση των οικιών, ξύλευση κτλ).

Συνολική Αξία της περιοχής δράσης της ΔΕΥΑΒΑ

Γενικά, στη λεκάνη Κερίτη οι περιοχές που χαρακτηρίζονται από σκληρόφυλλη βλάστηση καταλαμβάνουν το 34,98% των συνολικών χρήσεων γης των κοινοτήτων της λεκάνης που αντιστοιχούν σε 61,88km2 . Μη συνεχείς αστικές περιοχές καταλαμβάνουν το 0,45% των συνολικών χρήσεων γης, περιοχές με βλάστηση καρποφόρων δέντρων το 10,26% (18,15km²), ελαιώνες ποσοστό ίσο με 7,37% (13,3km² ), σύνθετες πρότυπες καλλιέργειες 10,28% (18,19km² ), αγροτικές εκτάσεις 10,75% (19km² ), φυσικά λιβάδια 7,21% (12,76km² ), δασώδεις εκτάσεις 3,48% (6,16km² ), άγονες περιοχές/χερσότοποι το 10,17% (17,99km² ), περιοχές με αραιή βλάστηση το 4,46% (8,25km² ) και ακροθαλασσιές/ αμμουδιές το 0,39% (0,64km² ). Το υπόλοιπο της συνολικής έκτασης καταλαμβάνουν τα επιφανειακά ύδατα - Σύστημα Κερίτη, λίμνη Αγυιάς .

Μία από τις πιο σημαντικές χαρακτηριστικές περιοχές δράσης της ΔΕΥΑΒΑ είναι η Ειδική Ζώνη Διατήρησης  Λίμνη Αγυάς – Πλατανιάς – Ρέμα και εκβολή Κερίτη – Κοιλάδα Φασά (ΕΖΔ GR4340006) μια περιοχή ιδιαίτερου φυσικού κάλλους με τουριστικό και φυσιολατρικό ενδιαφέρον.  Η προστατευόμενη αυτή περιοχή βρίσκεται στο βορειοδυτικό άκρο της Κρήτης, δυτικά της πόλης των Χανίων. Το παράκτιο τμήμα της περιλαμβάνει την αμμώδη παραλία του Πλατανιά και τις εκβολές του ποταμού Κερίτη. Στην ενδοχώρα, τα όριά της ακολουθούν τον ποταμό Κερίτη και περιλαμβάνουν την τεχνητή λίμνη της Αγυάς. Παρόλο που δεν είναι φυσική λίμνη, η Αγυά υποστηρίζει μεγάλη ποικιλία από υγροτοπικές κοινότητες, αποτελώντας ίσως την πλουσιότερη στην Κρήτη. Η υδρολογική λεκάνη της λίμνης είναι διαφορετική από αυτήν του Κερίτη, αν και τροφοδοτείται από κάποιες υπόγειες πηγές του στα δυτικά, και περιλαμβάνει τις πλαγιές βόρεια του Βαρύπετρου. Όσον αφορά στον Κερίτη, μόνο το τελευταίο τμήμα του (μετά τη λίμνη) έχει συνεχή παροχή νερού. Στα νότια, η περιοχή συνορεύει με την κοιλάδα του Φασά, πιθανόν την πιο υγρή κοιλάδα της Κρήτης.

Η λίμνη της Αγυάς ήταν βάλτος προτού η ΔΕΗ τη μετατρέψει σε τεχνητή λίμνη για την παραγωγή υδροηλεκτρικής ενέργειας. Πλέον, το εργοστάσιο της ΔΕΗ δεν λειτουργεί, ενώ στη δυτική της πλευρά διαθέτει κτιριακές και τεχνολογικές υποδομές η Δημοτική Επιχείρηση Ύδρευσης και Αποχέτευσης Χανίων (Δ.Ε.Υ.Α.Χ.). Οι χρήσεις γης στην παράκτια ζώνη είναι κυρίως τουριστικές, καθώς η παραλία του Πλατανιά αποτελεί δημοφιλή τουριστικό προορισμό. Στο υπόλοιπο τμήμα αναπτύσσονται κυρίως  αγροτικές δραστηριότητες.

Η ποιότητα και η υψηλή αξία της περιοχής έγκειται στην ύπαρξη των επιφανειακών νερών, τα οποία είναι γενικά περιορισμένα στην Κρήτη, στον σπουδαίο ρόλο των υγροτοπικών συστημάτων στην υδάτινη ισορροπία και τη βιοποικιλότητα του νησιού, καθώς και στη σημασία των υγροτόπων ως σταθμοί μεταναστευτικών πουλιών.

Οι εκβολές του Κερίτη καλύπτονται κυρίως από καλάμια Phragmites australis, ενώ στην εκβολική παραλία υπάρχουν αμμοθίνες που κυριαρχούνται από Ammophila arenaria. Στα νερά της λίμνης της Αγυάς συναντάμε τα υφυδατικά είδη Potamogeton luceus, Potamogeton trichoides και Callitriche cophocarpa. Δυτικά της Αγυάς υπάρχουν δύο μεγάλες συστάδες από ευκάλυπτους (Eucalyptus camaldulensis) και πεύκα (Pinus brutia).

Η κοιλάδα Φασά χαρακτηρίζεται από γραμμικά υγροτοπικά συστήματα ιδιαίτερα ανεπτυγμένα. Στο επάνω τμήμα της κοιλάδας, κατά μήκος του ποταμού, υπάρχουν τύποι βλάστησης Brachypodio-Hololschoenion. Στις απότομες σχιστολιθικές πλαγιές συναντούμε τον τύπο Acrocladio-Adiantetum και πολλά σπάνια βρυόφυτα.

Οι φτέρες καλύπτουν το 3% της περιοχής, με εξαίρετη αντιπροσωπευτικότητα και καλή διατήρηση. Η κοιλάδα του Φασά είναι ο μοναδικός υγρότοπος στην Ελλάδα και ένας από τους λίγους της Ευρώπης που φιλοξενεί το κινδυνεύον είδος φτέρης Woodwardia radicans.

Η περιοχή της λίμνης της Αγυάς είναι σημαντικός τόπος για τα μεταναστευτικά και διαχειμάζοντα υδρόβια και παρυδάτια πουλιά. Σημαντικά είδη είναι ο λευκοτσικνιάς (Egretta garzetta) και η βαλτόπαπια (Aythya nyroca). Ακόμη, η παρουσία του ενδημικού είδους σαύρας Podarcis cretensis είναι σημαντική. Τέλος, η παραλία του Πλατανιά αποτελεί περιοχή ωοτοκίας της θαλάσσιας χελώνας (Caretta caretta). Γενικά θα χαρακτηρίζαμε ως οικότοπους προτεραιότητας :3170, ενώ ως είδη προτεραιότητας, Ερπετά: Caretta caretta, Πτηνά: Aythya nyroca

Από τους τύπους οικοτόπων που απαντώνται στην περιοχή ο 2110, δηλαδή οι Υποτυπώδεις κινούμενες θίνες, παρουσιάζει μεγάλο βαθμό υποβάθμισης, λόγω μάλλον της τουριστικής κίνησης.

Τέλος, πρέπει να σημειωθεί ότι κατά θέσεις στην περιοχή και κυρίως μέσα στον τύπο οικοτόπου 9340 έχουν φυτευθεί και ξενικά είδη, όπως αραουκάριες, ευκάλυπτοι και χαμαίρωπες.

Τα τελευταία χρόνια, τα αρδευτικά έργα της περιοχής έχουν μειώσει το μέγεθος της Αγυάς, η οποία έχει γίνει βάλτος σε πολλά σημεία. Επιπλέον απειλή αποτελεί η οικιστική ανάπτυξη γύρω από τη λίμνη. Προτεραιότητα, εξάλλου, είναι η θέσπιση περιορισμών στη μεγέθυνση της τουριστικής δραστηριότητας στις εκβολές του Κερίτη και στον Πλατανιά. Ο μοναδικός πληθυσμός της φτέρης Woodwardia radicans στην Κρήτη απειλείται από την τοπική αγροτική ανάπτυξη.

• επίδραση στην αναπαραγωγική επιτυχία ειδών (π.χ. ηχητικές οχλήσεις )
• μεταβολή στην ποιότητα υδάτων (εισροή χημικών)
• αλλοίωση της φυσιογνωμίας της περιοχής (αλλαγές στο ανάγλυφο)
• μεταβολή των χρήσεων γης
• διαταραχή της οικολογικής ακεραιότητας της περιοχής.

Τέλος, στην εκτίμηση της σημαντικότητας μιας πιθανής επίπτωσης, αποτελεί καθοριστικό ρόλο ο χαρακτήρας της ίδιας της επίπτωσης δηλαδή το κατά πόσον είναι αντιστρέψιμη ή όχι, μεγάλης διάρκειας και έντασης, κλπ.